I53 [judaszowe drzewo]

Informacje zapisane na tej kartce są nie związane z wykształceniem i zainteresowaniami Przybosia (choć, oczywiście - jak pisał Edward Balcerzan - arcypoetę interesuje wszystko)[1], trudno uzasadnić ich obecność w notatkach poety inaczej, niż gromadzeniem materiału poetyckiego, kompletowaniem cegieł, z których zbudowana zostanie przestrzeń oznaczająca kolejnych metafor. Na jednej z archiwalnych kartek Przyboś zapisał: "judaszowe drzewo / żydowskie drzewo/ Pustynnik olbrzymi / Eremurus robustus" (poz. I053). Zanotowane sformułowania to nazwy dwóch różnych roślin: judaszowiec to drzewo, które na wiosnę całe pokrywa się kwiatami (pąki wyrastają bezpośrednio na pniu i starszych gałęziach), legendarnie związane z samobójstwem Judasza; pustynnik to bylina o strzelistych kwiatostanach, doskonale przystająca do wyobraźni poety. Być może ta notatka to ślad poszukiwań egzotycznej rośliny o kształcie odpowiednim, aby współgrać w powidoku z tyczką skoczka i jego dynamicznym ruchem przedstawionym w wierszu Motyl z tomu Kwiat nieznany (1968)? Liryk powstał zainspirowany krajobrazami Serbii i Chorwacji. Z przyrodą tego rejonu związane są więc również roślinne metafory, w których ostatecznie poeta przywołał nie judaszowe drzewo czy pustynnika olbrzymiego, ale żółte i fioletowe kwiaty šeboj-vihojle (ich nazwa nie ma polskiego odpowiednika, to ewidentny przykład nieprzekładalności denotacji) oraz zielono-żółty kwiat agawy. Strzelisty pęd agawy wtopił się w otaczający pejzaż i pozostawał niezauważony, póki z niebytu nie wyrwało go podobieństwo z ruchomym obiektem - współgrał z ruchem skaczącego o tyczce sportowca:  "spojrzałem, / wysoko na skok o tyczce / zielony kwiat agawy o swojej łodydze / wystrzelił jak skok powidok" (Motyl z tomu Kwiat nieznany 1968). Czy kwiat zauważony ze względu na pionowość linii, która powtarza tor lotu i kształt tyczki sportowca, mógłby być pustynnikiem olbrzymim? Czy rzeczywiście tego dotyczy odnaleziona notatka? Dlaczego Przyboś ostatecznie zdecydował się na agawę? Te pytania  pozostają bez odpowiedzi, ale nawet jeśli w badaniach archiwalnych poruszamy się w sferze domysłów, nie ulega wątpliwości, że błahe i pozornie niepowiązane z poezją notatki są nie tylko dokumentem życia, ale dają też przesłanki do rekonstrukcji procesu twórczego i metody budowania metafor.

DOKUMENTY
1) I53. judaszowe drzewo
2) i53 Wiersz "Motyl" z tomu "Kwiat nieznany" - skan tekstu z edycji opracowanej przez Rościsława Skręta