Publikacja finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą Archiwum domowe
W tej części serwisu zgromadzone, zaprezentowane i omówione zostały dokumenty z domowego archiwum Juliana Przybosia.
W warszawskim mieszkaniu Juliana Przybosia i Danuty Kuli zachowało się dwadzieścia teczek wypełnionych maszynopisami, rękopisami, korespondencją, wycinkami z prasy, programami konferencji i zaproszeniami na kulturalno-literackie uroczystości, nierzadko opatrzonymi dopiskami poety. Część dokumentów zachowanych w domowym archiwum to rękopisy i maszynopisy tekstów przygotowanych przez Przybosia do druku. Pokreślonym rękopisom towarzyszą maszynopisy, na które naniesiono ostatnie poprawki przed oddaniem tekstu do edycji. Tradycyjne potraktowanie archiwaliów pieczołowicie przechowywanych przez żonę poety nie wniosłoby wiele nowego do przybosiologii, warto jednak omówić co bardziej spektakularne skreślenia w rękopisach, prześledzić pracę nad kolejnymi wersjami tekstów. Archiwum jest również świadectwem życia poety i dokumentem epoki. Kolejne teczki pełne błahych, dotyczących codzienności zapisków, kartek z kalendarzy, pocztówek i notatek przynoszą bezmiar trudnego do rozszyfrowania i przebadania materiału, wartościowego nie tyle w wymiarze literackim czy językowym, ile przede wszystkim w materialnym. Istotny wydaje się nie tylko rodzaj papieru czy kolor atramentu, ale również stan kartki niekiedy noszącej ślady wielokrotnego składania i rozkładania, jakby poeta często zaglądał do sporządzonych notatek, staranność bądź pośpiech widoczny w charakterze pisma lub wykorzystanie wolnego miejsca na marginesach okolicznościowych druków. Materialna wartość dokumentów zachowanych w archiwum podczas publikacji w dużym stopniu ulega zatraceniu. Tekst notatek można oczywiście opracować edytorsko, opatrzyć szeregiem komentarzy, podać informacje dotyczące kształtu znaleziska. Jednak w przypadku obiektów, w których słowo nie odgrywa pierwszoplanowego charakteru, edycja taka wydaje się przedsięwzięciem chybionym, ponieważ pozwala tylko po części uchwycić szczególny charakter badanych źródeł, zachować go i przekazać ewentualnemu odbiorcy. Udostępnienie wybranych dokumentów w serwisie internetowym daje o wiele większe możliwości niż przygotowanie tradycyjnego wydania krytycznego - daje szansę niemal bezpośredniego obcowania z archiwalnymi obiektami, śledzenia poszczególnych skreśleń, rozdarć, załamań papieru, notatek na marginesach gazet czy rewersach urzędowych druków, przeglądanie kart z kalendarza i pocztówek z wakacji.
W wirtualnym archiwum Juliana Przybosia zachowano porządek analogiczny do przyjętego w realnym archiwum domowym. W obszernej drewnianej szafie, która wciąż stoi w mieszkaniu Juliana Przybosia i Danuty Kuli (dziś zamieszkuje w nim żona poety), znajduje się dwadzieścia teczek wypełnionych różnego rodzaju dokumentami. Zdigitalizowane materiały - odpowiednio opisane i skomentowane, połączone systemem wewnętrznych odniesień i opatrzone słowami kluczowymi - znajdują się w folderach odpowiadających poszczególnym teczkom. Po wybraniu pojedynczego obiektu (opatrzonego numerem katalogowym, w którym cyfra rzymska oznacza teczkę, a arabska - znajdujący się w tej teczce tekst lub artefakt) na zdjęciu widać jego charakterystyczny fragment, niżej widnieje komentarz dotyczący tej pozycji, a na dole strony - możliwy do pobrania plik pdf z kopią całego dokumentu.
Przygotowanie cyfrowej wersji domowego archiwum Juliana Przybosia było możliwe dzięki ogromnej życzliwości i cierpliwości p. Danuty Kuli i p. Uty Przyboś (żony i córki poety), które nie tylko udostępniły materiały, ale też gościły młodych badaczy, skanujących i archiwizujących dokumenty.
Teczka I zawiera odręcznie zapisane kartki - brudnopisy, notatki, zapiski. Większość notatek ma charakter luźnych zapisków złożonych z oderwanych zdań, zanotowanych cytatów czy informacji wykorzystywanych później (lub planowanych do wykorzystania) w poezji lub publicystyce. Nieliczne notatki można powiązać z opublikowanymi później utworami Juliana Przybosia. Większość to materiał przez poetę niewykorzystany lub poddany tak głębokim transformacjom, że niemożliwy do rozpoznania w konkretnych utworach.
W tej teczce znajduje się przede wszystkim korespondencja - widokówki z wakacji i kartki świąteczne, które Przyboś otrzymywał od znajomych, urzędowe zawiadomienia o zebraniach i wyborach, brudnopisy, kopie listów o charakterze interwencyjnym oraz szkice podań o miejsce w domu pracy twórczej czy zamianę mieszkania. Tu przechowywany jest też odpis testamentu poety.
Teczka IV zawiera rękopisy wierszy powstających w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych oraz rękopisy tekstów publicystycznych z tego okresu.
Teczka V zawiera maszynopisy szkiców opublikowanych w tomie Zapiski bez daty, fragment artykułu poświęconego Tadeuszowi Peiperowi oraz maszynopis polemiki z Anną Wierzbicką.
W teczce VI zebrano bardzo różnorodne dokumenty. Znajdują się tu wycinki z publikacjami Przybosia, maszynopisy wierszy z korektą autora, notatki do tłumaczenia, przekład jednego z liryków Przybosia na język rosyjski, notatki związane z korektą autorską, lista adresatów tomiku Kwiat nieznany, przygodne zapiski i przepisane utwory poetyckie. W teczce znajdują się też notatki Danuty Kuli na temat wyjazdów i nagród Juliana Przybosia.
W teczce założonej przez Danutę Kulę, opatrzonej tytułem Wspomnienia, znajduje się wycinek prasowy - wspomnieniowy artykuł Karla Dedeciusa.
W tej teczce znajdują się maszynopisy i wycinki prasowe z artykułami Juliana Przybosia dotyczącymi sztuk plastycznych. Pisarz starannie gromadził materiały, które łączył wspólny temat. Na teksty opublikowane w prasie starannie nanosił korektę, czasami wprowadzał drobne zmiany odnośnie kompozycji, tytułu, szukał synonimów, poprawiał literówki. Wydaje się, że nie tylko walczył z diabłem drukarskim, ale prawdopodobnie zbierał swoje teksty, aby wydać je w formie książki - tomu poświęconego współczesnemu malarstwu, rzeźbie, grafice. Przyboś nie zdążył zrealizować swojego zamiaru. Ostatni, opublikowany już pośmiertnie artykuł dołożyła do teczki Danuta Kula.
W tej teczce znajdują się rękopisy artykułów Juliana Przybosia. Dokumenty pochodzą z 1961 i 1966 roku. Poszczególne teksty były publikowane w "Przeglądzie Kulturalnym", "Współczesności" i "Życiu Warszawy".
Teczka XI zawiera przede wszystkim różnego rodzaju ankiety, wywiady i wypowiedzi Juliana Przybosia (w postaci rękopisów, maszynopisów oraz wycinków prasowych).
Teczka XII zawiera maszynopisy wierszy Juliana Przybosia, wycinki prasowe (m.in. poświęcony poecie artykuł Bogusława Kierca), notatki, jeden kilkunastostronicowy rękopis oraz list (od Edwarda Balcerzana do Danuty Kuli). Dobór tych dokumentów jest dość przypadkowy, prawdopodobnie pierwotnie teczka zawierała wyłącznie maszynopisy wierszy, a po śmierci poety dokładano do niej różne teksty związane z recepcją jego twórczości.
W tej teczce znajdują się cztery dokumenty - rękopisy wierszy Dušana Matića i Reinera Marii Rilkego tłumaczonych przez Przybosia, przekłady wiersza Albatros oraz materiały dotycące paryskiej wystawy Prekursorzy sztuki abstrakcyjnej w Polsce.
Teczka XV zawiera rękopisy i maszynopisy szkiców w większości zamieszczonych w Zapiskach bez daty.
Teczka XVI zawiera bardzo różnorodne materiały (m. in. brudnopisy wierszy i szkiców), prywatne listy oraz zapiski Danuty Kuli.
Teczka zawiera dość przypadkowo zebrane notatki - rękopisy artykułów, wycinki prasowe, notatki później wykorzystywane w publikacjach, zaczątki przekładów i rysunki.
Teczka zawiera przede wszystkim teksty w językach obcych - tłumaczenia wierszy Przybosia na angielski (autorstwa Heleny Devechy) i włoski (autorstwa Luigi Ciniego), artykuły poświęcone sztuce abstrakcyjnej oraz brudnopis niedokończonego listu (zapewne umieszczony w tej teczce przypadkiem).
Teczka XIX zawiera maszynopisy i wycinki prasowe w większości dotyczące walki z chochlikiem drukarskim, a właściwie - jak chciał Przyboś - z diabłem drukarskim. Jak wiadomo, poeta przywiązywał wielką wagę do starannych edycji swoich tekstów. Uważał, że błędy literowe i inne drukarskie pomyłki są nie tylko wyrazem braku staranności, ale - zwłaszcza w przypadku wierszy awangardowych, szczególnie mocno nasyconych skondensowanymi znaczeniami - mogą wypaczyć sens utworu. Poruszał tę kwestię m. in. w Zapiskach bez daty.
Teczka zawiera rękopisy, maszynopisy i kopie maszynopisów wierszy, najczęściej z naniesionymi poprawkami i dopiskami autora. Większość tekstów to utwory z tomu Kwiat nieznany (1968), znajdują się jednak wśród nich wcześniejsze wiersze, prawdopodobnie dołożone do tej teczki przez Danutę Kulę oraz nieliczne przekłady wierszy Juliana Przybosia.