wybór wierszy, przeł. Carlo Verdiani

Poeti polacchi contemporanei, red. i układ Carlo Verdiani, Mediolan 1961. Wybór przekładów na język włoski (m. in. tłumaczenie wiersza Z gałązką oliwną oraz Gmachy).

Wiersz Gmachy [Edifici], wybrany jako tekst reprezentatywny dla tomu Sponad [Visto di sopra] (1930) rozpoczyna ułożony chronologicznie zbiór przetłumaczonych tekstów Juliana Przybosia w antologii Poeti polacchi contemporanei pod redakcją i w przekładzie Carlo Verdianiego. Autor przekładu w kilku miejscach odchodzi od wymowy oryginalnego tekstu, proponując własne rozwiązania formalne, oparte na mechanizmach charakterystycznych dla poezji Przybosia. Pierwszym widocznym odejściem od oryginału jest tłumaczenie "mas wpółzatrzymanych" rozpoczynające drugą strofoidę tekstu ("Masse tronche a met"). Inwencja słowotwórcza powołująca do istnienia stan "wpółzatrzymania" zostaje zastąpiona wyrażeniem pozbawionym modyfikacji, wskazującym na przerwanie, niedokończenie, urwanie w połowie. Ta zmiana znajduje jednak swoje usprawiedliwienie, stając się początkiem innego, charakterystycznego dla twórczości Przybosia, sposobu budowania wizji poetyckiej w oparciu o wrażenie wzrokowe oraz zjawiska polisemii i homonimii. Homonimiczny do przymiotnika "tronco" rzeczownik oznacza  pień "wyrastający z ziemi i w swoim rozroście (przez ścięcie) zatrzymany. Podobnie z ziemi zdają się wyrastać gmachy budynków - "masy wpółzatrzymane". Inne desygnaty tego słowa odsyłają do kategorii geometryczno-architektonicznych, oznaczając bryłę ściętą oraz trzon kolumny. W kolejnych wersach budowniczy zostaje zastąpiony przez architektów. Mimo że to właśnie postać robotnika budującego nową rzeczywistość własnymi rękami zdaje się być bliższa koncepcji poetyckiej autora oryginału, ponownie nie można zarzucić tłumaczowi nieznajomości Przybosiowej techniki budowania obrazu poetyckiego. Zmiana (także ta dotycząca liczby bohaterów utworu) znajduje swoje uzasadnienie przy wyróżnionym w podziale wersyfikacyjnym słowie "Tetti" (wł. "dachy"), które uobecniło się już wcześniej w wyrazie "architetti" poprzedzone przedrostkiem "archi-" wskazującym na władzę, wyższość. Całość zmian wprowadzonych w tym zakresie jest spójna i oddaje fundamentalną dla twórczości Przybosia "pracę w słowie".

Wybór takiej ścieżki przekładu ma jednak swoje dalsze konsekwencje. W tłumaczeniu zanika atmosfera zmagania się budowniczego-architekta z ruchem. Wykraczający poza powszechnie obowiązujące prawa czyn "uprowadzenia" zostaje zastąpiony przez mechaniczną czynność wycięcia, usunięcia lub odjęcia, którą jednak usprawiedliwia bliższy związek ze ścięciem pobrzmiewającym w początkowych partiach tekstu. Podobnie "Mury / wynikłe ściśle" zostają semantycznie spłaszczone. Poprzez związek ze słowem "wynikać" ("Muri / di esatta risultanza") podkreślony zostaje rezultat pracy budowniczych-architektów, zanika natomiast wrażenie zatrzymanego procesu "wynikania" murów oraz ich "ścisłości", odsyłającej do wizji nagromadzenia budynków w przestrzeni miasta. Konsekwencją zamiany imiesłowu przymiotnikowego przeszłego na rzeczownik jest usunięcie z tej partii tekstu sytuacji zatrzymanego ruchu i zastąpienie jej sytuacją całkowicie statyczną. Uwagę zwracają również zmiany w budowie utworu - trzy strofoidy oryginału zostają podzielone na pięć części. Niezrozumiała pozostaje również decyzja tłumacza o przeniesieniu słowa "Montagne" do wcześniejszego wersu i umieszczenie go po mocnej granicy składniowej.

Mimo że przekład w wielu miejscach odbiega od oryginału przez co zatracone zostają niektóre sensy oraz wizyjność zatrzymanego ruchu, jego niewątpliwą wartością jest oddanie mechanizmów charakterystycznych dla "słowiarskiej" twórczości Przybosia wskazujące na znajomość twórczości poety oraz świadomość językową tłumacza.

Iga Skrzypczak

DOKUMENTY
1) verdiani przekłady na język włoski